-
1 сугу
перех.1) ударя́ть/уда́рить, стуча́ть, сту́кать/сту́кнуть, бить (кого-что, во что, по чему) || уда́раркага сугу — сту́кнуть (уда́рить) по спине́
кадакка сугу — уда́рить по гвоздю́
таяк белән сугу — уда́рить па́лкой
йодрык белән өстәлгә сугу — сту́кнуть (бить) кулако́м по столу́
чигәсенә сугу — уда́рить в висо́к
2) си́льно стуча́ть, си́льно битьйөрәк суга — се́рдце си́льно стучи́т
3) прям.; перен. ударя́ть/уда́рить, бить (во что, по кому-чему)чаң сугу — уда́рить (бить) в ко́локол
камчы белән сугу — бить (уда́рить) нага́йкой
кесәгә сугу — бить по карма́ну
сыйфатка сугу — бить по ка́честву
көтелмәгән яктан китереп сугу — уда́рить с неожи́данной стороны́
4) в знач. нареч.сугыпуда́ром5) перен. уда́рить, внеза́пно порази́ть, хвати́ть (уда́р) || уда́раны эссе суккан — его́ хвати́л теплово́й уда́р
паралич сукты — уда́рил (хвати́л) парали́ч
бу йортны яшен суккан — в э́тот дом уда́рила мо́лния; э́тот дом порази́ла мо́лния
6) бить, поби́ть ( что чем)игеннәрне боз сукты — хлеба́ поби́ло гра́дом
салкын сугу — поби́ло моро́зом
7) бить, проби́ть, отбива́ть (отби́ть) уда́р || бойсәгать төнге унике суга — часы́ бьют по́лночь
курантлар суга — бьют кура́нты
сәгать алтыны сукты — проби́ло шесть часо́в
8) разг. отбива́ть/отби́ть ( что)телеграмма сугу — отби́ть телегра́мму
9) набива́ть/наби́ть ( что на что)кисмәккә коршау сугу — наби́ть о́бручи на ка́дку
10) подбива́ть/подби́ть; уве́чить; ушиби́тьат муенын камыт сугу — подби́ть ше́ю коня́ хомуто́м
ыңгырчак сугу — подбива́ть седёлкой
11) молоти́ть, намолоти́ть ( что) || молотьба́игенне комбайн белән сугу — намолоти́ть хлеб на комба́йне
борчак сугу — молоти́ть горо́х
чәчүлек орлык сугу — намолоти́ть семенно́е зерно́
12) разг. ста́вить, поста́вить ( что)пичәт сугу — поста́вить печа́ть
келәймә сугу — поста́вить клеймо́
тамга сугу — поста́вить ме́тку
13) чека́нить, отчека́нить ( что) || чека́нкаакча сугу — чека́нить моне́ты
14) изгота́вливать/изгото́вить ( керамические изделия)кирпеч сугу — изгота́вливать кирпи́ч
чирәп сугу — изгота́вливать черепи́цу
киндер сугу — ткать полотно́
чыпта сугу — ткать рого́жу
сөлге сугу — ткать полоте́нце
16) перен.; прост. зашиба́ть/зашиби́ть ( что)акчаны күп сугу — зашиби́ть больши́е де́ньги
17) перен.; разг. игра́ть, сыгра́ть (в игры, сопровождаемые ударами)домино сугу — игра́ть в домино́
шар сугу — игра́ть в гольф
кузна сугу — игра́ть в ба́бки
18) перен.; прост. руба́ть, уплета́ть, ло́пать ( что)бер үзенә бер ипине сугу — сло́пать одну́ (це́лую) буха́нку хле́ба
19) перен.; прост. осуши́ть, опорожни́ть, раздави́ть ( бутылочку)бер яртыны сугу — раздави́ть поллитро́вку
20) перен.; прост. таска́ть, тащи́ть, стащи́ть, тяну́ть, стяну́ть, утяну́ть, пере́ть, спере́ть, сти́брить ( что)аның акчасын сукканнар — у него́ спёрли де́ньги
21) уст. надева́ть на коло́дку и т. п.йөгән сугу — взнузда́ть
•- суга тору
- сугып алу
- сугып бетерү
- сугып егу
- сугып җибәрү
- сугып торып җибәрү
- суктым-ектым••сукса тимер өзәрлек (өзәрдәй) — дю́жий мо́лодец; кровь с молоко́м; здоро́в как бык
-
2 кыйнау
перех.1) бить, поро́ть; избива́ть, лупи́ть, драть прост. || битьё, по́ркатаяк белән кыйна́у — избива́ть па́лкой
2) колоти́ть, тузи́ть; молоти́ть; дуба́ситькыйна́п үтерү — избива́ть до́ смерти
3)а) му́чить, истяза́ть, пыта́тьб) в разн. знач. бичева́ть•••кыйна́п ташлаган кебек — как изби́тый
-
3 сосу
перех.1) че́рпать, заче́рпывать/зачерпну́ть ( что) || че́рпание; че́рпать супбер чүмеч пилмән сосу — зачерпну́ть поварёшку пельме́ней
2) разлива́ть/разли́ть ( что)аш сосу — разлива́ть суп
кайнар шулпа сосу — разли́ть горя́чий бульо́н
3) перен.; прост. жрать, пожра́ть, ло́пать, сло́пать, тре́скать ( что)китергәннең барысын да сосу — сло́пать всё по́данное
4) перен.; прост. ха́пать/ха́пнуть, прикарма́нивать/прикарма́нить ( что)чит кешеләр малын сосу — ха́пнуть чужо́е добро́
5) перен.; прост. тра́хать/тра́хнуть ( кого-что)таяк белән сосу — тра́хнуть па́лкой
•- соса бирү
- сосып алу
- сосып бетерү
- сосып кую
- сосып тору
- сосып чыгу -
4 төртү
перех.1)а) ты́кать, толка́ть/толкну́тьҗиргә төртү — ты́кать/ткнуть в зе́млю
таяк белән төртү — толкну́ть по́сохом
кабыргага төртү — толка́ть в бок
б) перен. сту́кать/сту́кнуть без разма́ха, но си́льно; чувстви́тельно уда́ритьтөртү берне — сту́кни ( ему) раз
2) упира́ть, упира́ться (чем-л.)борынын төртеп — упира́я мо́рду, упира́ясь мо́рдой
3) выпира́тьсөякләре төртеп тора — его́ ко́сти выпира́ют ( из-под кожи)
4) перен. сажа́ть/посади́ть ( растения) рука́ми5) перен.а) незаме́тно сова́ть/су́нуть (что-л. в руки)б) эвф. дава́ть/дать взя́ткубиш мең төрттем — дал (су́нул) пять ты́сяч рубле́й ( взятки)
6) разг.а) ста́вить то́чку, запяту́ю и т. п.б) ко́ротко писа́ть/написа́ть; заноси́ть/занести́ в кни́губу сүземне дә шунда төртү — и э́то моё сло́во занеси́ туда́ ( в книгу)
төртеп бар — посто́янно запи́сывай (заноси́)
7) устра́ивать/устро́ить ( на работу); поста́вить (на работу, на пост, по протекции кого-л.)•- төртеп егу
- төртеп җибәрү
- төртеп күрсәтү
- төртеп тишү
- төртеп төшерү
- төртеп чыгару
- төртеп чыгу -
5 тычкан
сущ.мышь, мы́шкаак тычкан — бе́лая мышь
кыр тычканы — полева́я мышь
- тычкан йөгертүтычканга үлем - мәчегә көлке — (посл.) ко́шке поте́ха - мы́шке слёзки (букв. мы́шке смерть, ко́шке смех)
- тычкан чыгару
- тычкан койрык
- тычкан сарымсагы
- тычкан тарысы••тычкан азыгы — мыши́ная снедь ( о неубранных остатках еды)
тычкан ашарлык (кимерерлек, туярлык) — с гу́лькин нос ( о запасах пищи)
тычкан башы ярылырлык (тычкан башын ярырлык) — хоть шаро́м покати́ (об отсутствии продуктов и вещей там, где они обычно хранятся; букв. мы́шка го́лову свою́ разобьёт)
тычкан бәбәк — об о́чень ма́леньких глаза́х ( человека)
тычкан күзе — см. тычкан уты
тычкан күзенә сибәрлек — щепо́тка (очень маленькое количество - соли, лекарства и т. п.)
тычкан лампасы — см. тычкан уты 4)
тычкан таяк белән йөри торган чак — стра́шный гололёд (букв. вре́мя, когда́ мы́шки и те хо́дят с па́лочками)
тычкан тәбесе — эвф. тюрьма́, темни́ца (букв. мыши́ная западня́)
- тычкан утытычкан урынына (кебек) буып ташлау — задави́ть как во́шку (букв. задуши́ть как мы́шку)
-
6 шак
подр.звуку, шуму резкого удара тук, хлоп, шлёп, бацкемдер тәрәзәгә шакый: шак-шак — кто́-то стучи́т в окно́: тук-тук
- шак итүтаяк белән башына - шак! — па́лкой по голове́ - тук!
•• -
7 авырту
неперех.1) заболева́ть/заболе́ть; разба́ливаться/разболе́тьсятавышка колагың авыртыр — от шу́ма заболя́т у́ши
ятып укыма, күзең авыртыр — не чита́й лёжа, глаза́ заболя́т (бу́дут боле́ть)
эчең авыртса - авызыңны тый, күзең авыртса - кулыңны (тый) — (посл.) заболи́т живо́т - воздержи́сь от еды́, заболя́т глаза́ - уйми́ ру́ки
2) боле́ть, проболе́ть, поболе́ть || боль, бо́лиарканың авыртканын тоймау — не ощуща́ть бо́ли (бо́лей) в спине́
баш авыртуы — головна́я боль
бөтен тәнем авырта — всё те́ло боли́т; боль (бо́ли) во всём те́ле
эч авыртуы (эч авыртканы) басыла төште — боль в животе́ приути́хла
авырту тойгысы — болево́е ощуще́ние
3) в знач. прил. авырткан больно́йавырткан баш белән — с больно́й голово́й
авырткан бармагыңны бәйлә — перевяжи́ (себе́) больно́й па́лец
•- авырткан җир
- авыртуны баса торган
- авыртуны бетерә торган
- авыртканны баса торган
- авыртканны бетерә торган
- авыртып алу
- авыртып бетү
- авыртып йөрү
- авыртып китү
- авыртып тору••авырткан җиргә басу — наступа́ть/наступи́ть на больно́е ме́сто
- авыртмас башка тимер таякавырткан сөялгә басу — книжн. наступа́ть/наступи́ть на больну́ю мозо́ль
- авыртмас башка тимер тарак
- авыртмаган башка тимер таяк
- авыртмаган башка тимер тарак
- авырткан җиргә кагылу
- авырткан җиргә бәрелү
- авырткан җиргә төртү
- авырткан җиргә чәнчү
- авырткан җиргә сугу
- авырткан җиргә тию -
8 ара
сущ.1) промежу́ток; зазо́ртар ара — у́зкий промежу́ток
бүрәнә араларын сылау — зама́зать зазо́ры ме́жду брёвнами
ике кат тәрәзә арасы — промежу́ток ме́жду двойны́ми о́кнами
2) простра́нство ме́жду ( чем)ике авыл арасын су баскан — простра́нство ме́жду двумя́ дере́внями затопи́ло водо́й
чик буендагы буш ара — свобо́дное (нейтра́льное) простра́нство на грани́це
3) расстоя́ние, интерва́л, просве́т ( между словами или между строчками в тексте); пробе́л типогр. (между буквами, знаками)яшь агач аралары — расстоя́ние (просве́ты) ме́жду молоды́ми деревца́ми
4) прохо́д (ме́жду)парталар арасы — прохо́д ме́жду па́ртами
ике өйне аерып тора торган тар гына ара — у́зенький прохо́д, разделя́ющий два до́ма
5) (на стене́) просте́нок ( между двумя окнами)ике ишек арасы — просте́нок ме́жду двумя́ дверя́ми
6) прям.; перен. расстоя́ние (от кого-л., чего-л. и до кого-л., чего-л., между кем-л., чем-л.) (дальнее, ближнее, далёкое, близкое, большое, небольшое); отре́зок (пути, дороги)ара ерагая — расстоя́ние увели́чивается
араны метр белән үлчәү — измеря́ть расстоя́ние в ме́трах
Казан белән Арча арасы — расстоя́ние от Каза́ни до Арска
сызыкның ике нокта белән чикләнгән арасы — отре́зок ли́нии, ограни́ченный двумя́ то́чками
7) перен. расстоя́ние, диста́нцияҗитәкче белән җитәкләнүчеләр арасында билгеле бер ара булырга тиеш — ме́жду руково́дством и подчинёнными должна́ быть определённая диста́нция
8) спорт. диста́нция (короткая, длинная, километровая); расстоя́ниемең метрлык арага йөгерү — бежа́ть на тысячеметро́вую диста́нцию
9) ( в транспортном движении) перего́н, пролёт, перее́здКазан белән Юдино арасын үткәндә — на перего́не ме́жду Каза́нью и Юдино
бу ара бик озак булды — э́тот пролёт был о́чень до́лгим
10)а) вре́мя, промежу́ток (отре́зок) вре́менисъезддан соң узган ара — промежу́ток вре́мени, истёкший по́сле съе́зда
тарихның ун еллык арасы — десятиле́тний отре́зок (промежу́ток) исто́рии
биш минутлык ара — вре́мя в пять мину́т; пятимину́тный отре́зок вре́мени
дәрес араларында — в промежу́тках ме́жду уро́ками
стартка берәр минутлык ара калдырып чыгу — выходи́ть на старт с промежу́тком в одну́ мину́ту
б) вре́мя; мину́таара бик тар иде — вре́мени бы́ло о́чень ма́ло
берәр буш ара табып — вы́брав ка́к-нибудь свобо́дное вре́мя (свобо́дную мину́ту)
11) обычно в притяж. ф. араларыа) ра́зница (в во́зрасте)аралары бер генә яшь — ра́зница ме́жду ни́ми то́лько в оди́н год; пого́дки
б) перен. ра́зница, отли́чие, расстоя́ние ме́жду (кем, чем) (большое, небольшое, значительное)кеше белән кеше арасы - җир белән күк арасы — расстоя́ние ме́жду лю́дьми - как ме́жду не́бом и землёй
безнең карашларның арасы зур — ра́зница ме́жду на́шими взгля́дами больша́я
12) перен. отноше́ния, взаимоотноше́ния; связь, свя́зианың белән минем ара яхшы — мои́ отноше́ния с ним хоро́шие
13) в составе отдельных словосочет. (см. по их начальным компонентам) меж-, между-ай арасы — междулу́ние
каш арасы — межбро́вье
елга арасы — междуре́чье
рәт араларын эшкәртү — обрабо́тка междуря́дий
14) обычно в косв. ф. среда́ (рабочая, читательская, молодёжи, студентов); круг (сослуживцев, ровесников, знакомых)яхшы кешеләр арасына керү — попа́сть в среду́ (круг) хоро́ших люде́й
балыкчылар арасында йөри торган мәкаль — посло́вица, быту́ющая в среде́ рыбако́в
сезнең арадан (арагыздан) кемнәр генә чыкмас! — кто то́лько не вы́йдет из вас (из ва́шей среды́)!
15) в знач. прил. промежу́точный, перехо́дный, посре́дствующий (пласт, слой)ара күренешләр — перехо́дные явле́ния
үсешнең ара баскычлары — промежу́точные ступе́ни разви́тия
16) в знач. послелога арага, арасынаа) ме́жду (меж) чего; ме́жду (кем, чем)безнең арага бас — станови́сь ме́жду на́ми
юл арасына язу — писа́ть ме́жду (меж) строк; писа́ть ме́жду стро́ками
ике этаж арасына куелган көзге — зе́ркало, устано́вленное ме́жду двумя́ этажа́ми
өрәңге яфрагын китап арасына кыстыру — вложи́ть клено́вый лист в кни́гу
төймә үлән арасына төште — пу́говица упа́ла в траву́
урман арасына таралу — разбрести́сь по ле́су
17) в знач. послелога арада, арасындаа) ме́жду (кем-л., чем-л.), ме́жду (меж) ( чего)эш арасында — ме́жду де́лом
сезнең белән безнең арада аерма юк — ме́жду ва́ми и на́ми нет ра́зницы
ике стена арасында — ме́жду двумя́ сте́нами; ме́жду (меж) двух стен
б) среди́ (кого, чего)бу тәкъдимнәр арасында — среди́ э́тих предложе́ний
өйрәтелгән җәнлекләр арасында йөрү — проха́живаться среди́ дрессиро́ванных звере́й
в) в, за, в тече́ниеике сәгать арасында — за два часа́; в тече́ние двух часо́в
атна арасында эшләнә торган эш — рабо́та, кото́рую ну́жно сде́лать за (в) неде́лю
бакча арасында гына кия торган кием — оде́жда, надева́емая то́лько на огоро́д (на огоро́де)
каралты арасында маташучы пенсионер карт — стари́к пенсионе́р, хлопо́чущий во дворе́ (по двору́)
урман арасында җылы — в лесу́ тепло́
е) среди́, в числе́ (кого, чего)кунаклар арасында геройлар да бар иде — среди́ (в числе́) госте́й бы́ли и геро́и
18) в знач. послелога арасындагы ме́жду (кем, чем)күрше илләр арасындагы бәйләнешләр киңәя — свя́зи ме́жду сосе́дними стра́нами расширя́ются
19) в знач. послелога арадан, арасыннана) между (меж) ( чего), между (кем, чем); среди (кого, чего); в ( чём)таулар арасыннан салынган юл — доро́га, проло́женная меж гор
халык арасыннан көч-хәл белән үтү — наси́лу пробра́ться ме́жду людьми́ (че́рез толпу́)
балалар арасыннан кемнедер эзләү — иска́ть кого́-то среди́ дете́й
камыш арасыннан таптык без аны — мы разыска́ли его́ в камыша́х (среди́ камыше́й)
б) сквозь (кого, что)куаклар арасыннан күренеп тору — видне́ться сквозь кусты́
халык арасыннан көч-хәл белән узу — наси́лу пробра́ться сквозь толпу́
в) из (кого, чего); из (числа́) (кого-л., чего-л.)куаклар арасыннан килеп чыгу — вы́йти (вы́скочить) из кусто́в
лидерлар арасыннан калу — вы́пасть из числа́ ли́деров
урман арасыннан бару — идти́ ле́сом (по ле́су, че́рез лес)
•- арада йөрү
- арада йөрүче
- арадан берсе••ара бозучы — интрига́н, интрига́нка; скло́чник, скло́чница
ара бозылу — раздружи́ться разг.; ссо́риться, поссо́риться ( с кем); отноше́ния по́ртятся (разла́живаются; испо́ртились, разла́дились) || размо́лвка, ссо́ра, раздо́р, ра́спря, ра́спри, разла́д, нелады́ (ед. нет) (с кем-л.)
ара болгату (бутау) — см. ара бозу 1)
ара ерагаю — расходи́ться/разойти́сь; отходи́ть/отойти́ (от кого-л. и́ли друг от дру́га); охладева́ть/охладе́ть друг к дру́гу
ара салкынаю — см. ара суыну
ара якынаю — сближа́ться/сбли́зиться; сходи́ться/сойти́сь (бли́же); сжива́ться/сжи́ться, сдружи́ться
ара якын булу — быть в бли́зких (прия́тельских, дру́жеских) отноше́ниях; быть накоротке́ ( с кем)
арага керүче — ( в любви) разлу́чник, разлу́чница прост.; народно-поэт.
арага салып — откры́то (в откры́тую) и сообща́ (о́бщими уси́лиями)
арадан алып китү — уноси́ть/унести́ ( от нас)
арадан китү — уходи́ть/уйти́ ( от нас)
- ара бозу- ара өзек
- ара өзелгән
- ара өзү
- арага алу
- ара суыну
- арага кертү
- арага керү
- арага кысылу тыгылу
- арага кысылу
- арага салкын йөгерү
- арага суык йөгерү
- арага салкын төшү
- арага суык төшү
- арага төшү
- арага чөй кагу
- арага чөй кыстыру
- арага чөй сугу
- арадан җил дә үтмәү
- арадан кара мәче үтү
- арадан кара песи үтү
- арадан кара мәче узу
- арадан кара песи узу -
9 баш
1. сущ.1)а) в разн. знач. голова́, башка́ прост. || головно́йбаш авыруы — головна́я боле́знь
б) о волосах на голове; башы такыр кырылган голова́ его́ (человека́) гла́дко вы́бритабаш тарау — расчеса́ть во́лосы, расчеса́ться
в) головно́й убо́рбашыгызны салыгыз — сними́те головно́й убо́р
2) перен. голова́ - ум, ра́зум, сообрази́тельность, смека́лка, смёткабу егеттә баш бар — у э́того джиги́та голова́ на плеча́х (т. е. он умён, сметлив, смекалист)
башың бармы синең, юкмы? — сообража́ешь ты и́ли нет (букв. есть у тебя́ голова́ и́ли нет)
3) голова́, голо́вушка (в знач. живая душа, человек, личность)баш исән булсын — была́ бы голова́ цела́
кая гына бармый, ниләр күрми егет башы белән ат башы — ( песня) где то́лько не побыва́ют, чего́ то́лько не испыта́ют голо́вушки до́брого мо́лодца да до́брого коня́
4)а) верх, верху́шка; верши́на, голо́вка, маку́шка; агач башы верху́шка (маку́шка) де́ревабагана башы — верх столба́
кашлак башы — верши́на холма́, возвыше́ния, го́рки
б) кры́шка, кро́вля, застре́ха; лапас башы кро́вля лаба́заөй башы — кры́ша до́ма
5) голо́вка, ко́лос, колосо́к, метёлка ( у травянистых растений)арыш башы — ко́лос ржи; тары башы метёлка про́са
6) голо́вка; лу́ковица, лу́ковка; коча́н; кәбестә башы коча́н капу́стысарымсак башы — лу́ковка, лу́ковица чеснока́
7)а) голо́вка, головна́я часть; наконе́чник, ко́нчикбармак башы — ко́нчик па́льца
сөңге башы — наконе́чник копья́
шырпы башы — голо́вка спи́чки
б) шля́пка; колпачо́ккадак башы — шля́пка гвоздя́
күчәр башы — колпачо́к о́си́
8) носо́к; оек башы носо́к чулка́, носко́витек башы — носо́к сапога́
9)а) коне́ц, ко́нчик, один из двух концо́в чего-л.карандаш башы — ко́нчик карандаша́
таяк башы — коне́ц па́лки
б) кра́ешек, специа́льно сде́ланная концева́я частьтастымал башы — концева́я часть полоте́нца
в) один из концо́в дере́вни, села́ и т. п., примыка́ющая к па́мятному ме́сту, к обы́чной принадле́жности любо́го селе́ниякүпер башы — часть у́лицы и́ли доро́ги у вхо́да на мост
10) нача́ло; нача́льный этапкөз башы — нача́ло о́сени
май башларында — ( приблизительно) в нача́ле ма́я
язгы чәчү башы — нача́ло весе́ннего се́ва
11) исто́к, исто́ки, верхо́вьеинеш (елга) башы — исто́к ручья́ (реки́)
12) нача́ло, нача́льный исто́чникмал башыбыз тавык булды — нача́лом на́шего животново́дства бы́ли ку́ры
13) загла́вие (книги, сочинения; главы, раздела)мәкалә баш белән чыкты — статья́ вы́шла (с таким-то) загла́вием
14) разг. квашня́, квашени́на, смесь с заква́скойкамыр башы — те́сто, оста́вленное на заква́ску
баш ясау — ста́вить те́сто на ква́шение
15) глава́, глава́рь, нача́льник, верхово́д, предводи́тель и т. п.хөкүмәт башы — глава́ прави́тельства
гаскәр башы — кома́ндующий а́рмией
16) в косв. п. верхово́дство, руково́дство; главе́нствоэш башына куелган — поста́вленный во главе́ де́ла (на руково́дство де́лом)
экспедиция башында — во главе́ экспеди́ции
17) в косв. п.; разг. нос, голова́, ры́ло (в знач. челове́к, ка́ждый, вся́кий)кеше башыннан — с но́са (с каждого участника чего-л.)
солдат башына — на ка́ждого солда́та; см. тж. борын
18) шту́ка, голова́, голо́вка ( счётная единица некоторых предметов)бер баш терлек — (одна́) голова́ скота́
ике баш суган — две голо́вки (лу́ковицы) лу́ка
өч баш шикәр — три шту́ки са́харной головы́
19) в ф. исх. п. баштан; с... головы́ ( в определённом умственом состоянии)исерек баштан — с пья́ной головы́, будучи пья́ным, в пья́ном состоя́нии
кызган баштан — в состоя́нии возбужде́ния, под горя́чую ру́ку
••ирекле баштан утка кермиләр — посл. с во́льной голово́й (без принужде́ния) в ого́нь не ле́зут
акыл яшьтә түгел, башта — посл. (букв. ум не от во́зраста, а от головы́)
ике тәкә башы бер казанга сыймас — посл. два медве́дя в одно́й берло́ге не живу́т (букв. две бара́ньи го́ловы не мо́гут помести́ться в одно́м котле́)
2. прил.баш та баш, шалкан башы да баш — погов. (букв. и голова́ - голо́вка, и голо́вка ре́пки - голо́вка, т. е. не всякая голова умна)
1)а) гла́вный; важне́йший, пе́рвыйбаш кеше — гла́вный челове́к
баш инженер — гла́вный инжене́р
баш роль — гла́вная роль
баш сәбәп — гла́вная причи́на
баш урам — гла́вная у́лица
б) гла́вный, глав-баш врач — главвра́ч, гла́вный врач
2) головно́й, пе́рвый по счёту; иду́щий впереди́баш канал — головно́й кана́л
баш отряд — головно́й отря́д
3) загла́вныйбаш мәкалә — загла́вная статья́
•- баш айкау
- баш бармак
- баш бау
- баш изәү
- баш исәбе
- баш капкачы
- баш киеме
- баш килеш
- баш кисү
- баш кич
- баш көн
- баш кода
- баш кую
- баш күнәк
- баш очы
- баш сабу
- баш сабынлау
- баш сөяге
- баш тарагы
- баш төрү
- баш турысы
- баш түбәсе
- баш хәреф
- баш чәркәсе
- баш чыгару
- баш чыңлау
- баш чыңы
- баш яулыгы
- баштан каплану
- баштан сыйпау••- баш аву- баш авыраю
- баш алу
- баш арты
- баш асты
- баш әйләндергеч
- баш әйләндерү
- башын әйләндерү
- баш әйләнү
- баш бармак кебек
- баш бармак шикелле
- баш бармактай
- баш бәйләнү
- баш бетү
- баш бирмәү
- баш бөгү
- баш булу
- баш вату
- баш җитү
- баш иеп бару
- баш иеп килү
- баш ию
- баш йөртү
- баш кагу
- баш калкыту
- баш катыру
- баш кашу
- башын кашу
- баш килү
- баш китәрлек
- баш күккә тию
- баш түбәгә тию
- баш күккә тия язу
- баш түбәгә тия язу
- баш күрсәтү
- баш күтәрмичә
- баш күтәрмәстән
- баш күтәрү
- баш мал
- баш ат
- баш ору
- баш очында болыт
- баш очындагы болытлар
- баш өсте
- баш өстеннән йөрү
- баш өстеннән карау
- баш салу
- баш ташлау
- баш тоту
- баш төртү
- баш түнү
- баш чайкау
- баш югалту
- баш яр
- башка атлану
- башка менү
- башка ишәк типкән
- башка ишәк типмәгән
- башына тай типкән
- башына тай типмәгән
- башка сугу
- башны алып китү
- башны алып качу
- башны алып олагу
- башны алып таю
- башны ашау
- башны җую
- башны ию
- башны кисәргә бирәм
- башны салу -
10 айкану
-
11 кияү
сущ.1) жени́хкия́ү белән кәләшне котлау — поздра́вить жениха́ и неве́сту
2) молодо́й муж, супру́г ( в первые годы брака)3) этногр. зять ( муж дочери или младшей сестры)ерак кия́үнең башына чатыр коралар, якын кия́үнең башына таяк оралар — (погов.) далёкому зя́тю - зонт над голово́й, бли́зкому зя́тю - па́лкой по голове́
4) в знач. нареч. кияүдә за́мужем•- кияү бүләге
- кияү егет
- кияү камчысы
- кияү келәте
- кияү бүлмәсе
- кияү кертү
- кияү керү
- кияү булып керү
- кияү куйнына керү
- кияү өстәле
- кияү пәрәмәче
- кияү пилмәне
- кияүгә барган
- кияүгә чыккан
- кияүгә бару
- кияүгә китү
- кияүгә чыгу
- кияүгә бирү
- кияүдән кайткан
- кияүдән кайту
- кияүдән аерылу••кия́ү егете кебек — как жени́х
-
12 ыргак
1. сущ.1) крюк, крючо́к, закорю́чкастенага ыргак кагу — вбить крюк в сте́ну
колонка ыргагы — крюк коло́нки
агач ыргак — деревя́нный крюк
кием ыргагы — крючо́к для оде́жды
хәреф ыргаклары — крючки́ (закорю́чки)
ике япьле ыргак — двуро́гий крючо́к
тагу ыргагы — прицепно́й крюк
2) спец. храп; сце́пка, сцепбүрәнәләрне зур тимер ыргаклар белән күтәртү — поднима́ть брёвна больши́ми желе́зными хра́пами
ыргакны эләктерү — наки́нуть сцеп
3) тех. ко́шка2. прил.крючкообра́зный, крючкови́дныйыргак башлы таяк — па́лка с крючкообра́зным концо́м
- ыргак энәыргак без — крючкови́дное ши́ло ( у сапожников)
См. также в других словарях:
таяк — 1. Гадәттә нәзек, төз агачтан яки төз ботактан ясалган озынча әйбер – башлыча таянып йөрү өчен кулл. Шул әйбернең махсус төрләре дирижер таягы 2. иск. Бер сажинга тигез озынлык үлчәү берәмлеге биш таяк җир уру 3. күч. Кыйнау, суктыру тур.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәшәтаяк — диал. Боз яки җир өстендә туп яки алка сугудан торган спорт уенында кулл. тор. кәкре башлы таяк; рус. Клюшка 2. Шундый таяк белән уйнала торган уен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таяклашу — Таяк белән сугышу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таяклау — 1. Таяк белән кыйнау, җәзалау 2. иск. Таяк (2) берәмлеге белән җир үлчәү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәшәкә — диал. Боз яки җир өстендә туп яки алка сугудан торган спорт уенында кулл. тор. кәкре башлы таяк; рус. Клюшка 2. Шундый таяк белән уйнала торган уен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәкән — I. ЧӘКӘНБАШ – Кайбер үсемлекләрнең чәчәкләре яки җимешләре урнашкан, калын зур себеркәч сыман башагы кукуруз чәкәне. II. ЧӘКӘН – Җеп яки ука белән күпертеп чигелгән бизәк флагның укалы чәкәннәре җем җем итә. III. ЧӘКӘН – иск. Матур, чибәр IV.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
зырылдавык — 1. с. Зырылдап әйләнеп торган яки зырылдау тавышы чыгарып торган 2. и. Җилдә җитез әйләнерлек итеп, таяк белән каралты башына урнаштырылган әвернә сыман яссы калаклардан торган әйбер … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
так — I. с. 1. Икегә төгәл бүленми торган, җөп түгел (натураль рәттәге саннар тур.) 2. диал. Буйдак, ялгыз, аерым. II. ТАК – с. Бина һ. б. корылмаларның стенасында түгәрәк кашага форм. архитектур бизәк. III. ТАК – аваз. ияр. Берәр авыр, зур нәрсәгә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чебен — 1. Ике канатлылар отр. булган бөҗәк 2. күч. Кыска гына казыкчык башына куелган чүрәкәйне (чебенне) таяк белән бәреп төшерүдән торган балалар уены. ЧЕБЕН ГӨМБӘСЕ – Ак таплар төшкән җете кызыл (сирәгрәк саргылт көрән) эшләпәле, нечкә озын саплы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шар — I. и. 1. мат. Түгәрәкне үз диаметры тирәсендә әйләндерүдән барлыкка килгән геометрик җисем 2. Шундый формада эшләнгән, шуңа охшаш йомры әйбер. Матурлап бизәп эшләнгән уенчык (чыршы уенчыгы). Эченә һава тутырылган, төсле, бизәкле резин уенчык… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәпәч — 1. Кыска таяк 2. Кузна, буралы һ. б. ш. уеннарда: шакмакларны сызыктан яки оядан бәреп чыгарыр өчен ыргытыла торган кыска таяк 3. Көлтәгә сугып орлык төшерү өчен озын таякка каеш белән беркетелгән кыска таяк; чабагач таягы 4. күч. гади. Аңгыра,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге